(η παρέμβασή μου στην εκδήλωση την Παρασκευή 22/10 με θέμα: «Ένα χρόνο μετά την καταδίκη των νεοναζί: η δημοκρατία απέναντι στην νέα ακροδεξιά» )
Ένας χρόνος λοιπόν από την καταδίκη της Χρυσής Αυγής κι όσοι επαναπαύθηκαν με αυτό το γεγονός μάλλον είχαν ένα άσχημο φλας μπακ τόσο με τα γεγονότα της Σταυρούπολης στη Θεσσαλονίκη όσο και με την αποφυλάκιση του πυρηνάρχη της συμμορίας στη Νίκαια και άμεσα εμπλεκόμενου στη δολοφονία του Παύλου. Ο Μπρεχτ προειδοποιούσε για τον οργασμό της σκύλας που γέννησε τον ναζισμό μετά την μεγάλη αντιφασιστική νίκη του Β’ παγκόσμιου πολέμου, αλλά σίγουρα δεν περίμεναν ότι τα κουταβάκια της θα έκαναν την επανεμφάνισή τους τόσο στο δρόμο όσο και στους μηχανισμούς εξουσίας πριν καλά καλά στεγνώσει το μελάνι στην απόφαση του Εφετείου ένα χρόνο πριν.
Βρεθήκαμε λοιπόν εδώ για να μιλήσουμε για όλα αυτά, να προβληματιστούμε να συμφωνήσουμε και ενδεχομένως να διαφωνήσουμε για τις πολιτικές ευθύνες για την επώαση του αυγού του φιδιού, για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που οδήγησαν στην εκόλαψή του. Από την πλευρά μου θα προσπαθήσω να αναφερθώ στα ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση, το σχολικό σύστημα και σχετίζονται με τα παραπάνω. Οφείλω εισαγωγικά να πω ότι θα χρησιμοποιήσω, κυρίως για να μην καταχραστώ το χρόνο της εκδήλωσης, λόγο αφοριστικό και μη αποδεικτικό τελικά προσδοκώντας ίσως να δημιουργήσω κάποιους προβληματισμούς για τη συζήτηση που ελπίζω να ακολουθήσει ή για περεταίρω επεξεργασία. Πολλοί από αυτούς εδράζονται στο βιβλίο του Κωστή Παπαϊωάννου το οποίο είναι η αφόρμηση που λέμε στην παιδαγωγική για τη σημερινή κουβέντα.
Θα ξεκινήσω λοιπόν με την ιστορική παραδοχή ότι βασικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε ο ιστορικός φασισμός (στην Ιταλία) ήταν αυτό που μας θυμίζει ο συνάδελφος ότι δηλαδή ο συμβιβασμός εκεί στη δεκαετία του ΄20 των Ιταλών σοσιαλιστών (σελ. 20) έδωσε φτερά στον Μουσολίνι και τους φαιοχίτωνές του. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τη Γερμανία όπου εκτός από τον συμβιβασμό και τις παλινωδίες των εκεί σοσιαλιστών και κομμουνιστών υπήρχε και στρατιωτικού τύπου ήττα της επανάστασης. Στο σημερινό πλαίσιο λοιπόν θα βρούμε πολλές αναλογίες. Συμβιβασμοί, ήττα, παλινωδίες, ανεπάρκεια. Συμβιβασμός της σοσιαλδημοκρατίας του ΣΥΡΙΖΑ, παιχνίδι της τυφλόμυγας από το ΚΚΕ, ανεπάρκεια και ατολμία της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς (αυτοκριτική για το ΝΑΡ και την ΑΝΤΑΡΣΥΑ είναι το τελευταίο). Όπως όμως μας θυμίζει ο Κωστής ο φασισμός δεν είναι στιγμιαίο φαινόμενο (σελ.18). Είναι μια διαδικασία λέω εγώ. Ξεκινάει από παλιά στη χώρα μας και μάλλον θα πάει μακριά. Από την 3Ε στους ταγματασφαλίτες, τους Χίτες, τις καρφίτσες, τους ΕΚΟΦίτες τα τσεκούρια του Βορίδη και τους φασίστες τηλεπωλητές που γίναν υπουργοί. Α…. ναι κι η Χρυσή Αυγή που άνδρωσε και θέριεψε ναι με την ανοχή του κράτους, το σπρώξιμο του παρακράτους και την οικονομική κρίση και τα μνημόνια.
Κοινοτοπίες; Ίσως. Αλήθειες; Σίγουρα ναι. Γιατί όμως πέρα από το πολιτικοοικονομικό πλαίσιο, ναι εκεί παίχτηκε το μεγάλο παιχνίδι, οι άνθρωποι στη χώρα μας μπορούσαν να είναι τόσο δεκτικοί σε αυτά που εδώ μέσα μας φαίνονται απάνθρωπα, βάρβαρα, παιδαριώδη, παράλογα; Θα ισχυριστώ λοιπόν ότι κάπου αλλού στο υποτιμημένο από όλη την Αριστερά εποικοδόμημα παίχτηκε τις τελευταίες δεκαετίες ένα σκληρό παιχνίδι που έκανε τα μυαλά των ανθρώπων εύφορη γη για να φυτρώσει ο σπόρος του σύγχρονου φασισμού και κυρίως της εκδοχής που βιώσαμε και βιώνουμε τα τελευταία χρόνια. Μια εκδοχή που θυμίζει πιο πολύ τους τύπους που μπούκαραν στο Καπιτώλιο για να εμποδίσουν την ορκωμοσία του Μπάιντεν παρά τους μετα-φασίστες με γραβάτες της Αυστρίας και της Ολλανδίας. Το γήπεδο που παίχτηκε λοιπόν αυτό το παιχνίδι ήταν η εκπαίδευση. Τα σχολειά μας, από τα νηπιαγωγεία μέχρι τα ΕΠΑΛ και τα Γενικά Λύκεια. Πολύ σωστά το εντοπίζει ο Κωστής στη σελ. 235-236 αλλά νομίζω πάει πολύ πιο μακριά από την ανοησία στην οποία αναφέρεται ή στο τυχαίο που γίνεται πεπρωμένο του Άντερσον. Πρόκειται για μια μεγάλη σύγκρουση που είτε το θέλουμε είτε όχι εμπλέκει όλους τους πολιτικούς επιγόνους του Διαφωτισμού όπως υπέροχα τους περιγράφει ο Στήβεν Λιούκς στον «Παράξενο Διαφωτισμό του καθηγητή Καριτάτ». Από τους μαρξιστές μέχρι τους ακραιφνείς φιλελεύθερους. Πρόκειται για την κυριαρχία στα μυαλά των ανθρώπων ενός σύγχρονου ανορθολογισμού. Στο σχολείο λοιπόν αλλά και σε άλλους ΙΜΚ (Ιδεολογικούς Μηχανισμούς του Κράτους) για να χρησιμοποιήσω την Αλτουσεριανή ορολογία παίχτηκε και παίζεται ένα πολύ άσχημο παιχνίδι που το πληρώνουμε όλοι. Θυμηθείτε για παράδειγμα τα ζώδια και τις καφετζούδες της trash tv και όχι μόνο, τη δεκαετία του ’90, το προμοτάρισμα του «εγώ στη Χούντα διάβαζα» Χριστόδουλου, τους τηλεπωλητές ιερών ματζουνιών και εθνικιστικών παραληρημάτων και φαντασιώσεων. Έχετε ιδέα πόσος κόσμος τα έβλεπε αυτά; Να πάμε όμως στον πιο κλασσικό ΙΜΚ το σχολείο; Τι γινόταν όλες αυτές τις δεκαετίες; Το σχετικά (ιστορικά εννοώ) προοδευτικό αναλυτικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’80 έπνεε τα λοίσθια, είχε φάει τα ψωμιά του κι είχε μπει στον αυτόματο. Συνέχιζε βέβαια να είναι ένα σχολείο αποκλεισμού ακόμη βέβαια κι όταν διακηρυκτικά τουλάχιστον έκανε βήματα προς την ένταξη τότε δεν είχε να πει τίποτα στα υποκείμενα της συμπερίληψης…. ούτε και στον υπόλοιπο μαθητικό πληθυσμό. Τα σχολικά εγχειρίδια ήταν παρωχημένα πια στο κρίσιμο αυτό χρονικό διάστημα. Τι κυριαρχούσε στα σχολειά; Αυτό που συνήθως στην παιδαγωγική αναλύαμε ως κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα ή με γκραμσιανούς όρους η Ηγεμονία. Αυτά που εκπαιδευτικοί και μαθητές έχουν μέσα στο κεφάλι τους και φέρνουν στο σχολείο από άλλους τομείς της ζωής τους. Και τα κατά τον Μπέρνστάιν σύνορα του σχολείου ενώ έκλειναν καθημερινά για κάθε προοδευτική αλλαγή π.χ. βιβλία Ιστορίας, Βιολογίας γίνονταν σουρωτήρι για κάθε ανορθολογική μπαρούφα που διαχεόταν σαν τη ζάχαρη στον καφέ. Ένα εκρηκτικό μίγμα άρνησης στη διδασκαλία σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων και διατήρησης αντιδραστικών ανορθολογικών απόψεων και ιστορικών χαρακτηριστικών του ελληνικού σχολείου. Θα φέρω παραδείγματα κυρίως από το χώρο των λεγόμενων θετικών επιστημών ίσως γιατί αν έλεγα για την Ιστορία θα παραβίαζα ανοιχτές θύρες. Από τη μια μεριά λοιπόν η βιωμένη καθημερινή εμπειρία της πρωινής προσευχής και το μάθημα των θρησκευτικών, από την άλλη η απουσία ή μάλλον η διαστρεβλωμένη παρουσία της επιστημονικής πια βεβαιότητας της εξελικτικής διαδικασίας όσον αφορά τα έμβια όντα. Τα παιδιά του Δημοτικού μαθαίνουν για τον Παϊσιο όχι όμως για το Δαρβίνο. Προσεύχονται αλλά τα πειράματα κι ο δοκιμαστικός σωλήνας έχουν εξοριστεί ή μάλλον διαχυθεί μέσα από την υποτιθέμενη απλοποίησή τους στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών στο Δημοτικό. Καλό είναι να τρίβουμε μπαλόνια για τη μελέτη του στατικού ηλεκτρισμού και στυλό μπικ αλλά αυτό γίνεται και στο σπίτι αλλά άλλη η «μαγεία» ….επιρροή είναι η σωστή λέξη …στο παιδί που βλέπει να απομακρύνονται τα φύλλα αλουμινίου στο ειδικό όργανο, -τόσα χρόνια που έχω να το δω ξέχασα και πως το λένε. Το πείραμα της εξουδετέρωσης οξέως – βάσης με σόδα και ξύδι μπορεί να είναι σωστό στην ουσία του αλλά μπορεί ο μαθητής να το κάνει με τη μαμά του και το μπαμπά του στο σπίτι φτιάχνοντας κουλουράκια. Το εντυπωσιακό αποτέλεσμα της εξουδετέρωσης θεϊκού οξέως με καυστικό νάτριο όμως που εμπλέκει όλες τις αισθήσεις του μαθητή (με όλες τις προφυλάξεις βέβαια) είναι διαφορετική εμπειρία. Εγώ τη μέρα που στην α’ γυμνασίου ο καθηγητής της χημείας κόντεψε να ανατινάξει την τάξη αποφάσισα να γίνω χημικός …άλλο που ήμουν στούρνος στα μαθηματικά και την επόμενη μέρα ανέκρουσα πρύμνα. Γιατί γίνεται αυτό; Δυο είναι οι λόγοι. Ο φανερός, ο οικονομικός (τα πειράματα θέλουν εργαστήρια, αναλώσιμα, ειδικές αίθουσες επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς) είναι ο προφανής αλλά κατά τη γνώμη μου έρχεται δεύτερος. Ο βασικός και κυρίαρχος, κι αυτές τις μέρες αποκαλυπτόμενος σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, είναι η στρατηγική επιλογή των κυρίαρχων, η νεοφιλελεύθερη ατζέντα της ΕΕ, του κεφαλαίου εν τέλει, να πριμοδοτηθούν οι δεξιότητες κι η απλή διαχείριση της πληροφορίας σε βάρος της γνώσης. Κι οι δείκτες της δυσώνυμης αξιολόγησης εκεί εντάσσονται αλλά δεν θα επεκταθώ. Ας δούμε σήμερα το πρόγραμμα της Στ΄δημοτικού στην οποία φέτος διδάσκω. Θρησκευτικά μια ώρα, Αγωγή του Πολίτη μια ώρα, Εργαστήρια Δεξιοτήτων μια ώρα. Τρία ισότιμα σε επίπεδο ωρολογίου προγράμματος μαθήματα. Τα Ε.Δ. πήραν μια ώρα από τη Γεωγραφία. Όταν σε λίγα χρόνια γεμίσουμε flat-earthers μην εκπλαγείτε. Αυτοί οι τρεις παίχτες κι οι διάφορες παραλλαγές τους στο παρελθόν (ευέλικτες ζώνες κτλ) ισχυρίζομαι ότι συνέβαλαν στον νοητικό πολτό μέσα στον οποίο ο φασιστικός ανορθολογισμός βρήκε χώρο να ευδοκιμήσει. Αυτός ο διπλός δεσμός, με όρους ψυχιατρικής, οι αντιφατικές εντολές με την ενίσχυση της μιας πλευράς της αντίφασης, όπως κάθε διπλός δεσμός βιώνεται ως τρέλα από τα παιδιά και τους εφήβους κι εύκολα τα οδηγεί στην παράνοια του σύγχρονου ανορθολογισμού. Μπορεί να λέμε ότι το σχολείο δεν είναι μόνο γνώση αλλά σχολείο χωρίς γνώση δεν είναι σχολείο. Στην καλύτερη περίπτωση είναι περίπου σχολείο. Όταν άρχισαν να διδάσκονται τα σημερινά μαθηματικά στο Δημοτικό σχολείο βασισμένα στο τρέχον αναλυτικό πρόγραμμα συνάδελφος σε ένα σεμινάριο μονολογούσε. «Μαθηματικά του περίπου, για περίπου μαθητές που θα γίνουν περίπου εργαζόμενοι…»
Θα κλείσω την επικέντρωση της τοποθέτησής μου στην εκπαίδευση με ένα ζήτημα αυτό των κοινωνικών επιστημών κι ένα ζητούμενο, το τι κάνουμε ως εργαζόμενοι στην εκπαίδευση. Όσον αφορά στο πρώτο. Η συμβολή στον πολτό που αναφέρθηκα δεν αφορά την αποδυνάμωσή των κοινωνικών επιστημών στο αναλυτικό πρόγραμμα της Δευτεροβάθμιας (στην πρωτοβάθμια είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες). Η ευθύνη αφορά τις ίδιες σε επιστημολογικό επίπεδο. Από τη μια τεχνοκρατία και κοινωνική μηχανική (να πάρουμε κανένα προγραμματάκι της ΕΕ στέλνοντας ένα κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της Αγοράς ερωτηματολόγιο) κι από την άλλη ο μεταμοντέρνος αχταρμάς «του κι αυτό σωστό είναι». Ας αναλογιστούμε αν έχει συμβάλει στον πολτό που προανέφερα η περίφημη θέση για την επιστήμη ως ένα ισότιμο σύστημα σκέψης με άλλα. Μετά αναρωτιόμαστε πως ξεφύτρωσαν όσοι φοβούνται ότι θα μας βάλουν σπέρμα του σατανά ή τσιπάκια με τα εμβόλια. Οι ευθύνες των κοινωνικών επιστημόνων είναι τεράστιες σε αυτό το θέμα. Όσον αφορά το δεύτερο το τι να κάνουμε. Τα αναλυτικά προγράμματα όσο ξεχαρβαλώνονται στα πλαίσια της αναδιάρθρωσης της εκπαίδευσης τόσο αφήνουν ρωγμές τις οποίες μπορούμε εντοπίζοντάς τες να εκμεταλλευτούμε… Το κλείσιμο αυτής της δυνατότητας είναι ένας από τους στόχους της αξιολόγησης. Λέει για παράδειγμα το Αναλυτικό Πρόγραμμα ότι βασικός οργανωτής της διδασκαλίας είναι οι στόχοι του κι όχι το εγχειρίδιο… Ρωγμή στον ορίζοντα. Ναι ιστορία φέτος κάνω και από το αποσυρθέν βιβλίο της Ρεπούση όπου το θεωρώ παραγωγικό. Εργαστήρια Δεξιοτήτων. Επιλέγω δικό μου θέμα κι όχι τα αναρτημένα στο ΙΕΠ…. Αφού επιτρέπεται….
Επίλογος…. Στο τίτλο της σημερινής εκδήλωσης αναφέρεται η λέξη δημοκρατία. Είμαι σίγουρος ότι εδώ μέσα υπάρχουν πολλοί ορισμοί της κι επίθετα που την προσδιορίζουν. Είμαστε όμως όλοι παιδιά του Διαφωτισμού. Έχουμε μια κοινή βάση πάνω στην οποία πατάμε για να δείξουμε το άνυσμα της πολιτικοοικονομικής της πορείας. Αυτή η κοινή βάση φυσικά όχι μόνο αποκλείει τους φασίστες γιατί είναι μισάνθρωποι κι εχθροί του Ανθρώπου (με τη σημασία του όρου στον αρχετυπικό ουμανισμό) αλλά βάζει συνεχώς το ερώτημα του μελλοντικού της ανύσματος. Μερικοί επιμένουν στην αιωνιότητα της αστικής δημοκρατίας, μερικοί αναπολούν τα πειράματα των πρώτων εφόδων στον ουρανό, μερικοί οι λιγότεροι ίσως επιμένουμε ότι το άνυσμα πρέπει να οδηγεί στην κομμουνιστική απελευθέρωση ως ζωντανό σχέδιο του σήμερα. Αυτές οι μεγάλες αφηγήσεις μας λοιπόν πρέπει να βρουν χώρους και μέσα να εκφραστούν. Γι αυτό ο φασισμός είναι εμπόδιο για μας κι όσοι τελικά εκόντες άκοντες ρίχνουν λίπασμα σε αυτόν είναι κι αυτοί εμπόδιο και πρέπει γι αυτό να καταγγελθούν.
